Қазір әлемде қалыптасқан жағдай технологиялардың тиімді трансфертін өз жағдайымызға бейімдеуді қажет етіп отыр. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев дарынды, білімді жастарды қолдау мемлекеттік стратегияның басым бағыттарының біріне айналып отырғанын үнемі назарда ұстап келеді.
Кейінгі жылдары ғылымға бөлінетін қаржы көлемі артып, ғалымдарды қолдауға көп көңіл бөлініп жатыр. Былтырдың өзінде бұл бағытта бірқатар маңызды мәселе оң шешімін тапты.
Біріншіден, «Ғылым және технологиялар туралы» жаңа заң қабылдануы ғылымның әлеуетін арттырумен қатар технологиялық егемендігімізді қамтамасыз етуге ықпал етті. Ғылымға бөлінетін қаражат бірнеше есе өсіп, қоғамда ғалымдарға деген зор сенім ұялады. «Қазақстанның Еңбек Ері» атағы ғалым-математик, академик Асқар Жұмаділдаевқа берілді. Ел ғалымдарының бірқатары халықаралық деңгейде мойындалып, әлемдік маңызы бар ғылыми жетістіктерге қол жеткізді.
Екіншіден, Президент жанындағы Ұлттық ғылым академиясы жаңа мәртебеге ие болды. Алғашқы академиктер сайланды. ҰҒА ғылыми ойдың орталығы ретінде ғылымның негізгі бағыттарын әзірлеуде стратегиялық шешімдер қабылдап, ғылыми нәтижелерді қоғам мен мемлекеттің игілігіне пайдалануда бағыт-бағдар беріп, өңірлік ғылымға көңіл бөліне бастады.
Үшіншіден, ҰҒА жанынан Жас ғалымдар кеңесі құрылды. Жас ғалымдардың құқықтарын қорғау, мүдделерін қоғамға жеткізу, кәсіби мансабына қолдау көрсету және пәнаралық әрі халықаралық ынтымақтастықты дамытуды мақсат ететін Жас ғалымдар кеңесі өзекті мәселелерді шешуге белсенді араласып, алғаш рет жас ғалымдардың бірінші конгресі өтті. Мемлекеттен жас ғалымдарға әлеуметтік қолдау көрсетілді.
Дей тұрғанмен, ғылымда шұғыл шешуді қажет ететін өзекті мәселелер бар. Былтыр бағдарламалық-нысаналы және гранттық қаржыландырулар өз уақытысында басталмай, ғылыми жобалардың уақыты қысқарды. Ғалымдарға жыл сайын, яғни екі рет қатарынан жоба жетекшісі ретінде гранттық қаржыландыру конкурстарына қатысуға шектеу қойылды. Ол ғылыми топтардың дамуына теріс әсерін тигізіп, әсіресе талантты жас ғалымдардың әлеуетін тежейтіні анық. Сонымен қатар «Үздік ғылыми қызметкер» сыйлығы байқауының регламенті бұзылып, комиссияның қорытынды отырысында конкурс ережесіне сәйкес емес шешім көтерілді. Нәтижелердің ашық балл ранжир тізімі жарияланбай, бірқатар ғалымдар адал еңбегінің жемісін көре алмады. Мұнымен қоса ғылыми қауымдастық ғылым саласында бюрократиялық салмақты күшейтетін нормативтік-құқықтық актілердің көбейіп жатқандығын сезініп отыр.
«Көш жүре түзеледі» демекші, осы және басқа да кемшіліктерді биыл болдырмаған жөн. Ол үшін тиісті заң шеңберінде ғылымдардың құқығын қорғайтын арнайы омбудсмен лауазымын бекітіп, ғылымды басқару саясатында дебюрократизация үрдісін жалғастыру керек. Ғалымдарда ғылыми және академиялық еркіндік болуға тиіс. Омбудсмен бүгінде басқа салаларда оң тәжірбиесін беріп жатыр, сондықтан дер кезінде қабылданғаны абзал.
Ғылым – тәуекелі жоғары инвестиция. «Ғылым» мен «технология» мазмұнын шатастыруға болмайды. Осы ретте «Ғылым экономиканың дамуына үлес қосуы керек» деген пікірді жиі естиміз. Керісінше, технологиялар экономикаға қызмет етсе, ғылым шындықты іздеуге және әлемді тануға мүмкіндік береді.
Ел ғылымы алдында жаңа технологияларды игеру міндеті тұр. Жасанды интеллект өмірдің барлық саласына дендеп ене бастады. Адамзат Айға қайта жол тартып, обырға қарсы вакцина тың нәтиже береді деп үміттеніп отырмыз. Бұл бағытта ғалымдардың әлеуетін арттыра алсақ, ел ғылымы жаңа табысқа қол жеткізері анық.
Мақсат ЖАБАҒИН,
Ұлттық құрылтай мүшесі, Президент жанындағы Ұлттық ғылым академиясы Жас ғалымдар кеңесінің төрағасы
