Мәслихаттардың құрылуы еліміз үшін маңызды саяси реформалардың бірі болды. Биыл осы жүйенің 30 жылдығын атап өтудеміз. Мәслихат депутаттарының ІІ республикалық форумында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев жалпымемлекеттік міндеттерді жүзеге асырудағы мәслихаттардың рөлінің маңыздылығына тоқталып, мәслихаттар мен әкімдіктердің үйлестірілген жұмысын күшейту қажеттігін атап өтті.
Сондай-ақ ел Президенті аймақтарды дамытуда мәслихаттың жергілікті экономикалық саясатқа ықпалын күшейтіп, мәслихат депутаттарының біліктілігін жүйелі түрде арттыру қажеттігін баса айтты.
Соңғы саяси реформалардың нәтижесінде жергілікті өкілді орган – облыстық мәслихат қызметінде жаңаша тың серпін, соны бетбұрыстар пайда болды. Жергілікті билік – мемлекеттік басқарудың негізгі буыны екені ескеріле отырып, әкімшілік реформа жергілікті билікке елеулі өкілеттіктер берді. Дегенмен, мәслихаттардың пәрменділігі мен ықпалдылығы туралы айту ерте.
Сенат пен MIND жобалық кеңсесі мәслихаттың тиімділігіне кедергі келтіретін факторларды зерттеп, оларды шешу бойынша ұсыныстар әзірледі. Осы жұмыс барысында келесі үш бағыт бойынша бірқатар проблемалар анықталды:
1. Депутаттардың өкілеттігі мен функцияларының шектелуі, қаржыландыру мен ресурстардың жеткіліксіздігі, халық алдындағы есеп берудің стандартталмағандығы, депутаттық есеп берудің сайлауалды бағдарламасынан бөлінуі, бюрократия мен әкімшілік кедергілердің болуы. Мәслихат депутатының мемлекеттік билік органдарына және лауазымды тұлғаларға мемлекеттік биліктің өкілетті органына ғана тән бақылау құралы ретінде сауал жолдау құқығы заңнамалық деңгейде және оны тиімді пайдаланудың құқықтық кепілдіктері жүйесі қарастырылмаған және белгіленбеген.
2. Мәслихаттардың бірыңғай цифрлық платформасының жоқтығы: мәслихаттардың қызметі туралы ақпараттың төмен қолжетімділігі, ашықтық деңгейінің төмендігі, процестер мен жергілікті халықпен байланысты оңтайландыру қажеттілігі, тұрғындардың белсенділігінің төмендігі, депутаттарға жүктеменің көбеюі.
3. Мәслихат депутаттарының алдына халық мүддесін білдіру жүктелген, бірақ сонымен бірге олардың заңнамалық және әкімшілік деңгейде мүмкіндіктері айтарлықтай шектелген. Мәслихаттардың шешім қабылдау өкілеттігі, әсіресе, қаржы және бюджет бағытында жиі шектеледі, бұл олардың жергілікті қажеттіліктер мен қоғамдық сұраныстарға тиімді жауап беру қабілетіне кері әсер етеді.
Жергілікті өзін-өзі басқару дербес десек те, мәслихаттар атқарушы билікке тәуелді. Тұрғындар жергілікті басқару тетіктерінің жоқтығынан мәслихаттардың тиімділігі мен пәрменділігі төмендігін айтады. Мұны барлық деңгейдегі мәслихат депутаттары да жоққа шығармайды.
Мәслихат аппаратын қаржыландыру толыққанды шешілмегендіктен, оның функциялары талапқа сай орындалмай отыр. Жергілікті халық үшін маңызды әлеуметтік және инфрақұрылымдық жобаларды жүзеге асыру, ұсыныстар мен бастамаларды одан әрі дамыту үшін талдамалық-сараптамалық құжаттарды дайындау мүмкін емес. Депутаттар мен мәслихаттарды жүйелі түрде оқыту және оқыту олардың басқару және заңнама саласындағы кәсіби дағдылары мен білімін арттыруға көмектеседі – қазіргі кезде бар нәрсе оның тиімсіздігі мен декларативті сипатын көрсетеді.
Осыған байланысты мәслихаттар қызметінің тиімділігін арттыру бойынша келесі шараларды қарастыруды ұсынамыз:
1) мәслихаттардың жергiлiктi iстердi басқаруға белсендi қатысуына мүмкiндiк беретiн қосымша өкiлеттiктер болуы;
2) атқарушы және өкілді билік тармақтары арасындағы функциялардың қайталануын болдырмау үшін мәслихаттардың, әкімдіктердің және қоғамдық кеңестердің міндеттерін нақты айқындау қажет;
3) мәслихаттардың қаржылық дербестігін арттыру үшін бюджет қаражатын бөлу жүйесін қайта қарау қажет;
4) ашықтықты арттыру үшін бюджет қаражатының пайдаланылуын бақылау жүйесін енгізу;
5) депутаттардың халық алдындағы есептерін депутаттық сайлауалды бағдарламасымен байланыстыра отырып, бір жүйеге келтіру.
6) Мәслихат депутатының Әдеп кодексін әзірлеу.
7) Депутаттардың бірыңғай күнін белгілеуді қарастыру
Бибігүл Жексенбай,
ҚР Парламент сенатының депутаты
