Қосылған құн салығы (ҚҚС) мөлшерлемесінің көтерілуі көпшілікті толғандырып отыр. Бұл өз кезегінде тұрғын үй саласына, соның ішінде тұрғын үй бағасына қалай әсер етер екен деген алаңдаушылық та жоқ емес. Үкімет мүшелерінің мәліметіне сенсек, мәселе салықтың сараланған жүйесі арқылы шешілмек.
Премьер-министрінің орынбасары – Ұлттық экономика министрі Серік Жұманғариннің айтуынша, азық-түлік және дәрі-дәрмек өндірісіндегі ҚҚС мөлшерлемесі 5%-ға дейін төмендеуі мүмкін. Ал құрылыс секторында бұл салықтың орнына инфрақұрылымдық алым енгізу жоспарланып отыр. Бұл өзгеріс бастапқыда құрылыс саласын ынталандыруды көздегенімен, оның нарықтағы ұзақмерзімді әсері қандай болмақ?
– Ең ықтимал нұсқа ретінде құрылыс компанияларынан алынатын инфрақұрылымдық алымды енгізуді қарастырып отырмыз. Оның мөлшері – әзірге шаршы метріне 40-60 доллар көлемінде. Инфрақұрылымдық жүктемеге байланысты өзгереді. Жаңа салық ойлап таппаймыз. Қазір бұл мәселелер талқыланып жатыр. Олар тұрғын үйдің санатына қарай реттеледі, – деді С.Жұманғарин.
Ұлттық экономика министрінің айтуынша, құрылыс секторында ҚҚС мөлшерлемесі нөлге теңестіріледі немесе төмендетіледі. Қазіргі қолданыстағы Салық кодексіне сәйкес тұрғын үйлерді сату мен жалға беру ҚҚС-нан босатылған. Алайда жаңа кодекс жобасында бұл жеңілдік 2025 жылғы 1 қаңтарға дейін ғана сақталмақ. Осыдан кейін сатылатын және жалға берілетін барлық тұрғын үйлер ҚҚС-ға бағынуы мүмкін. Демек құрылыс компаниялары жаңа салықты пәтер бағасына енгізетін болса, баспана құны күрт өсуі ғажап емес.
Салық мамандары бұл өзгерістің халыққа ауыр соққы болатынын алға тартады. Себебі құрылысшылар өздерінің қаржылық жүктемесін тұтынушыға жүктейтіні анық. Осылайша, үй алуға ниетті азаматтар ҚҚС-ны қосымша шығын ретінде көтеруі кәдік. Бұл әсіресе, ипотекалық қарыз алушылар үшін қиындық тудырады, өйткені салықтың сомасы несие мөлшеріне тікелей әсер ететіні белгілі. Сол себепті, тұрғын үй бағасы өсіп, баспанаға мұқтаж жандардың жағдайы қиындай түсуі мүмкін.
Бұл өзгеріске қатысты пікір екіге жарылып отыр. Кейбір сарапшылар ҚҚС-ның жаңа жүйесі нарықты реттеп, «көлеңкелі» экономиканы қысқартады деп сенеді. Мемлекет бюджетінің тапшылығын өтеуге арналған бұл реформа жылына 4-5 трлн теңге көлемінде салық түсімін арттыруы мүмкін. Сонымен қатар қосылған құн салығының сараланған мөлшерлемесін енгізу туралы ұсыныстар талқыланып жатыр. Яғни эконом-класс санатындағы тұрғын үйлерге төменгі мөлшерлеме қолданылып, бизнес және элиталық санаттағы баспаналарға салықтың жоғары мөлшерлемесі белгіленуі ықтимал. Бұл өз кезегінде әлеуметтік теңдікті сақтауға бағытталған оң қадам болмақ.
Жақында өткен Президенттің кәсіпкерлермен кездесуінде «BI Group» басшысы Айдын Рақымбаев осы мәселені көтерді. Ол ҚҚС мөлшерлемесін тұрғын үй санатына қарай саралау қажет екенін айтты. Егер бұл өзгеріс қабылданса, арзан баспана қолжетімді болып қала береді, ал қымбат жылжымайтын мүлікке салынатын салық жоғарылайды. Үкімет мүшелері кәсіпкердің бұл ұсынысы ескерілетініне уәде берді.
Өткен жұмада Ұлттық экономика вице-министрі Арман Қасенов ҚҚС-ның тұрғын үй бағасына әсерін толық болжау мүмкін емес екенін мәлімдеді. Оның айтуынша, құрылыс нарығындағы бағаның басты реттеушісі – теңге бағамы мен инфляция деңгейі.
– Шынымды айтсам, тұрғын үй бағасының қалай өзгеретінін нақты білмеймін. Кейінгі 15 жылдағы деректерге сүйенсек, тұрғын үйдің бағасы теңгемен белгіленеді және көбіне ұлттық валютаға тәуелді. Мұны статистикалық мәліметтер де растайды. Кез келген адам өз бетінше осындай зерттеу жүргізе алады. Тіпті доллар бағамы өзгерсе, кейбір сатушылар бағаны доллармен сәйкестендіріп түзетсе, уақыт өте келе ол бәрібір теңгемен белгіленген негізгі деңгейіне қайта оралады. Себебі жылжымайтын мүлік – теңгелік актив, ол теңгемен табыс әкеледі, – дейді ол.
Тұрғын үйден бөлек, қосылған құн салығы салынатын барлық тауар бағасының қымбаттайтыны қыр астында тұрған нәрсе. Әйткенмен Үкімет инфляция басында біраз өскенімен, 3,5 пайыз деңгейінен әрі аспайды деп болжайды. Есесіне бюджет тапшылығы жойылады екен. Ұлттық экономика министрлігі салықтан түсетін қаржы жылына 4-5 трлн теңгеге артады деп есептейді.
Қазір реформаға қатысты көзқарас әртүрлі. Үкімет жоғарыдағы айтылған ұсыныстарын алға тартса, сарапшылар тұрғын үй бағасы өсуі мүмкін екенін жоққа шығармайды. Қандай шешім қабылданса да, кез келген экономикалық реформа тек мемлекеттік бюджеттің ғана емес, қарапайым азаматтардың да мүддесін ескеруге тиіс.
