Тарихи ұлы оқиға саналатын - Ұлы Отан соғысының Жеңіспен аяқталғанына биыл 80 жыл толғалы отыр. Ұлы Жеңісті жақындатуда Атыраулықтардың еңбегі ерекше.
Облыстық мемлекеттік архив құжаттарында Ұлы Отан соғысы тақырыбындағы тарихи құжаттар сан алуан.
Қазақ КСР Халық Комиссарлар Кеңесінің 1941 жылғы 5 шілдеде №578-ші «Азаматтарды міндетті түрде əуе шабуылы мен химиялық шабуылға қарсы күресу үшін қорғаныс жəне əскери іске оқыту жөнінде» қаулы қабылданып, осы қаулы негізінде Гурьев облысы бойынша 38600 адамды əуе-химия шабуылдарынан қорғану үшін арнайы даярлықтан өткізуді, мұнай кəсіпшіліктерін қорғау үшін 1222 адамнан тұратын 34 өзін-өзі қорғау тобы мен 256 адамнан тұратын 35 əуе жəне химиялық шабуылдан қорғау тобы, оған жетекшілік ететін 324 нұсқаушы даярланған.
Гурьев қаласында халықты әуе күштерінен қорғануға әскери оқулар, емшібикелер, радистер, санитарлық нұсқаушылардың қысқа мерзімдік курстары ұйымдастырылып, 2769 атқыштар, 1156 санитарлық көмекшілер, 127 танк истребительдері, 356 пулеметшілер, 156 медбикелер, 40 радистер дайындалып майдан шебіне жөнелтілген.
Сталинград майданына қатысты көптеген әскери бөлімдер, материалдық-техникалық базалар Гурьев облысына орналастырылады.
Осыған байланысты, Гурьев облыстық атқару комитеті 1942 жылдың 26 шілдеде №121-ші «Әскери жабдықтарды тасымалдау базасын орналастыру» туралы қаулы шығарылған.
КСРО Халық Комиссарлар Кеңесі 1942 жылы 21 тамызда Гурьев-Қандағаш теміржол құрылысы жұмысын күшейтуді арттыру туралы бұйрық береді. Құрылыс қарқынды жүріп, ол әрі қарай Орскіге дейін жеткізілді. Соның нәтижесінде 29 жаңа «3 -жолды» разъездер салынып, Гурьев облысы әскери-стратегиялық нысандары бар құрылыс алаңына айналды.
Оның маңыздылығы, майданға қажетті сұйық отынды, оның ішінде Азербайджан мен Грозный мұнайын Уралға жеткізу үшін Каспий теңізі арқылы қысқа жолмен шығаруды көздеді.
1942 жылы қыркүйек айында Гурьевте Каспий теңізі мен Волжск өзен флотилиясы кемелерінің әскери-теңіз базасы құрылады.
Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінің 1942 жылы 12 сәуірдегі шешіміне сәйкес, Гурьевте Каспий теңізінің ауызында орналасқан Үлкен Пешной аралында Баку мен Грозный мұнайын Орск мұнай айыру зауытына жөнелтетін «теңіз порты» салынды.
Үлкен Пешной теңіз портынан Жайық өзені арқылы Ширина мұнай базасына әкелініп, 1942 жылы шілде айында Гурьев стансасынан Ширина мұнай базасына дейінгі төселген шойын жол жұмысы аяқталып, 11 тамызда алғашқы мұнай эшелоны Ширина мұнай құю эстекадасына құйылып, 30 қыркүйектен бастап Үлкен Пешной-Ширина одан әрі Орскіге мұнай үздіксіз жөнелтіліп отырған.
Соғыс жылдарында Қазақстан КП(б) ОК-нің 1941 жылы 20 шілдедегі «Эвокуациялық госпиталдарды жасақтау және материалдық қамтылуы туралы» қаулысына сәйкес, облысқа 11-12 госпиталдың эвакуацияланғаны жөнінде облыстық мұрағат қорында деректер кездеседі.
Гурьев облыстық денсаулық сақтау бөлімінің 1942 жылғы 1 мамырдағы №132 бұйрығымен, КСРО Денсаулық сақтау Халық комиссариатының 1942 жылғы 7 сәуірдегі №162 бұйрығы негізінде облыстық денсаулық сақтау бөлімінде эвагоспитальдардың 6 адамнан құралған «госпитальдар кеңесі» құрылады.
Соғыстың алғашқы кезінде, Гурьев қаласы майданға жақын теміржол торабының орталығы болған соң, яғни 1941 жылы 11 қарашада эвапункт ашылып, оның құрамында медпункт пен 24 кереуетті изоляторы болады.
Госпитальдарда З.М.Медведев, А.Н.Мищерин, К.Ю.Перелыштеин, Р.В.Стояновская, П.А.Клигерман, Н.Е.Лысенко, С.Н.Любанская, П.П.Геликман, Е.И.Усагина, Т.Н.Булич, М.М.Брауде, А.И.Мотов, Л.Б.Киселов, П.И.Кожевников, Р.И.Швариман, Ф.И.Фишер, Е.А.Савронская сияқты соғыс жағдайында белгілі себептермен Гурьевке келген білікті дәрігерлер еңбек еткен.
Гурьев облыстық атқару комитеті 1942 жылы №118-б санды арнайы қаулысы қабылданып, Гурьев –Астрахань / Досанг/ теміржол линиясының құрылысын «Облыстың маңызды қорғаныс құрылысы» деп танып, аталған құрылыс жұмыстарына Теңіз ауданынан - 3500, Новобогат ауданынан -2700, Есбол ауданынан – 800, Мақат ауданынан -200, Гурьев қаласынан – 700, Бақсай ауданынан – 1100, Жилокосинск ауданынан -500, Шевченко ауданынан -300, Маңғыстау ауданынан – 200 адамдарды ат көліктерімен бірге жұмыс күші ретінде қатысуға міндеттеген.
Облыстық мемлекеттік архивінде Ұлы Отан соғысы Батырлары мен Ұлы Отан соғысының ардагерлері құжаттар жиынтығы жинақталған.
Атыраулық Ұлы Отан соғысы батырларының Б.Нысанбаев, А.Афанасьев, М.Баймұханов, И.Березин, Қ.Смағұлов, Г.Канцев, Ж.Елеуісов, Ф.Мазуров, М.Мұсаев, И.Махориннің және Даңқ орденінің толық иегерлері Ш.Еркінов, Е.Полынин, Г.Шамин, Ғ.Әліпов, С.Қызылов және Халық қаһарманы Х.Доспановалардың жеке тектік құжаттары, сонымен қатар Ұлы Отан соғысына қатысқан 300-ге жуық ардагерлердің жеке тектік құжаттары жинақталған.
Сұрапыл соғыста қар жамылып, мұз жастанған, етігімен қан кешкен жауынгерлер мен жеңіс сағатын жанқиярлық істерімен жақындатуға демеуші болған тыл еңбеккерлерінің есімдерін бүгінгі ұрпаққа барынша жеткізу барысында құжаттардан көрме, естелік кітаптар шығару жұмыстары қолға алынған.
Тастемирова Райса,
бөлім басшысы
