АСТАНА. KAZINFORM — Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев цифрлық активтердің жан-жақты заңды айналымы үшін инфрақұрылымдарды дамытуды тапсырған болатын. Осыған орай Kazinform елімізде жұмыс істеп тұрған криптонарықтың ерекшеліктерін зерделеп көрген еді.
Криптовалюта инфрақұрылымы қандай болмақ?
Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанның криптовалюта инфрақұрылымын жедел кеңейтуге шақырды. АХҚО Kazinform сауалына орай жаңа орталық құру жоспарланбағанын және Президенттің барлық тапсырмасы Қазақстанның негізгі және АХҚО-ның арнайы құзыретінің қолданыстағы режимі аясында іске асырылатынын атап өтеді.
— Қазір АХҚО толығымен «қолма-қол ақшасыз» құзырет саналады. Бұл реттелетін цифрлық активтер нарығына кіруді тек екінші деңгейдегі банктер арқылы ғана мүмкін етеді. Инфрақұрылым ҚР Ұлттық банкі реттейтін, қолма-қол ақша қаражатымен жұмыс істеуге және Қазақстанның бүкіл аумағында жеке тұлғаларға айырбастау операциялары бойынша қызметтер көрсетуге уәкілетті крипто айырбастаушылар институтын енгізу есебінен дами алады. Бұл ретте, жеке және заңды тұлғалар үшін цифрлық активтердің ұйымдастырылған саудасы тек цифрлық активтердің лицензияланған биржалары арқылы жүзеге асырылуы тиіс, — деп түсіндірді АХҚО.
Бірақ цифрлық активтер саласындағы уәкілетті орган — Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі АХҚО-дан тыс цифрлық активтер экожүйесін кеңейту жоспары туралы мәлімдеді.
— АХҚО-ға ұқсас жаңа орталық құруға қатысты айтар болсақ, қазіргі уақытта «Астана» халықаралық қаржы орталығының шегінен тыс цифрлық активтердің экожүйесін кеңейту қарастырылып жатыр. Бұл Қазақстанның жаһандық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етеді. Жұмыстың маңызды бағыты — Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында цифрлық активтер айналымын заңдастыру. Бұл нарықтың барлық қатысушысы үшін бірыңғай ашық ережелер жасауға, көлеңкелі айналым үлесін азайтуға мүмкіндік береді және елдің цифрлық экономикасына көбірек инвесторлар тарта алады, — делінген Цифрлық даму министрлігінің Kazinform сауалына берген жауабында.
Көлеңкедегі нарық
Елімізде цифрлық активтермен жұмыс істеуге рұқсаты бар 12 криптобиржа тіркелген. Цифрлық активтер биржасына қойылатын талаптар және оларды лицензиялау тәртібі «Астана» халықаралық қаржы орталығының актілерімен айқындалады. Заңға сәйкес, АХҚО аймағын қоспағанда Қазақстан аумағында тапшы цифрлық активтерді шығаруға және айналымға енгізуге тыйым салынған. Президент Үкіметтің кеңейтілген отырысында ресми дерекке сәйкес қазақстандық криптоинвесторлардың тек 5 пайызы ғана заңды, ал қалғандары «сұр» аймақта жұмыс істейтіндігін айтқан еді.
ҚР Ұлттық блокчейн қауымдастығының басшысы Дәурен Қарашев Қазақстандағы цифрлық активтердің жалғыз айналымы АХҚО аумағында ғана жүзеге асырылуы мүмкін екенін атап өтті.
— 2023 жылы заңды айналым көлемі небәрі 350 млн доллар болды. Алайда 2023 жылғы цифрлық активтердің жалпы айналымы 4,1 млрд (ресми және көлеңкелі — ред.) болған еді, — деді сарапшы.
Оның есептеуінше, мұндай жағдайда цифрлық активтер айналымының 97 пайызға жуығы «сұр» аймақта жүзеге асырылады.
Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің дерегіне қарағанда, «Қазақстан Республикасындағы цифрлық активтер туралы» Заңның қабылдануы елде цифрлық активтердің заңды нарығының пайда болуына ықпал етіп, олардың айналымы үшін құқықтық негіз қалыптастырды.
— Сарапшылар жүргізген талдауға сәйкес, шындығында Қазақстанда цифрлық активтердің көлеңкелі айналымы бар. Көлеңкелі айналым үлесін азайту үшін халықаралық стандарттарға сәйкес цифрлық активтер нарығын реттеуді қамтамасыз ететін нормативтік-құқықтық база жетілдіріліп жатыр. Іске асырылып жатқан шаралар аясында инфрақұрылымды кеңейту, қаржы институттарымен ықпалдастықты дамыту және пайдаланушыларға заңды алаңда жұмыс істеудің барлық артықшылығын алуға мүмкіндік беретін тетіктерді енгізу жоспарланған. Осы мәселелерді реттеу үшін пайдаланушыларды тәуекелге бағдарланған тәсіл қолдана отырып, жергілікті платформаларға ауыстыру арқылы заңдастыру ұсынылады, — делінген министрліктің Kazinform ресми сауалына берген жауабында.
АХҚО-ның түсіндіруінше, үйдегі лицензияланған криптобиржалардағы цифрлық активтер айналымын оқшаулаудың сәтті процесі фиат арналарының тиімді жұмысы, екінші деңгейдегі банктер тарапынан белсенді қолдау, сондай-ақ нарыққа бастапқы кіру үшін ауыр талаптарды алып тасу кезде ғана мүмкін болмақ.
АХҚО «сұр» аймақтан реттелетін кеңістікке көшу процесі екі жылға дейін созылуы мүмкін екенін атап өтті. Бұл мерзім Қазақстанның реттелетін цифрлық активтер нарығына келе отырып, жаһандық криптобиржаларды өзіне қабылдайтын клиенттерді оқшаулау жөніндегі жаһандық ойыншылар міндеттемелерін іске асыру мерзімін қамтиды. Ведомство мамандарының болжамынша, ҚР резиденттерінің қатысуымен «сұр» және цифрлық активтердің реттелетін айналымының ағымдағы арақатынасы — шамамен 85:15.
Сондай-ақ, ведомство нарықтың жаңа қатысушыларын лицензиялау, крипто айырбастаушылар мен криптоматтар үшін құқықтық өрісті кеңейту, қаржы институттарымен ықпалдастықты дамыту жоспарланып отырғанын алға тартады.
Заңды өзгерту қажет пе?
Қазақстандағы бірыңғай криптовалюта нарығы үшін цифрлық активтер қызметтерінің реттелетін нарығына кіруді кеңейту және оңайлату қажет екені анық.
АХҚО егер Ұлттық банк реттелетін крипто айырбастаушылар желісін дамытатын болса, онда «сұр» қолма-қол ақша нарығы реттелетін қолма-қол ақшасыз цифрлық активтер нарығына еркін ағыла алатынын атап өтті.
— Инфрақұрылым ҚР Ұлттық банкі реттейтін крипто айырбастаушылар есебінен дамытылады. Олар қолма-қол ақшамен жұмыс істеуге және еліміздің бүкіл аумағында жеке тұлғаларға айырбастау операциялары бойынша қызметтер көрсетуге өкілетті болады. Реттелетін нарықтағы криптоинвесторлар санын арттыру үшін цифрлық активтер саудасына арналған алаңдар санын тепе-тең ұлғайту керек емес. Қолма-қол ақшамен жұмыс істей алатын крипто айырбастаушылар үшін реттеу режимін құру және крипто айырбастаушылар, ЕДБ және лицензияланған цифрлық активтер биржалары арасында өзара іс-қимыл орнату қажет, — деп түсіндіреді ведомство.
Қазақстан Ұлттық блокчейн қауымдастығының басшысы Дәурен Қарашев қолда бар барлық заңнамалық база жеткілікті деп санайды. Бірақ мәселе оны қолдануда болып тұр. Оның айтуынша, Қазақстандағы криптовалюта индустриясын реттейтін АХҚО актілері ЕО-ның өзге де озық елдерінің — Markets in Crypto-Assets Regulation (MiCA) актілеріне сәйкес келеді.
— Түптеп келгенде бізде БАӘ құзыретін қайталайтын заңды платформа бар. Мысалы, Дубай — әлемнің криптовалюта астанасы. Крипто институттарды реттеу және дамыту тұрғысынан ол ең қолайлы орын деп танылды. Дамыған елдердегі барлық реттегіш бізде де бар екенін ескере отырып, жаңа ештеңе ойлап табудың қажеті жоқ. Мәселе тек басқарушыларда ғана, — деп атап өтті сарапшы.
Оның айтуынша, ресми криптовалюталар көбіне көлеңкелі нарықтан ұтылып жатады. Өйткені соңғысы салық төлемейді. Сондықтан елдегі криптовалюта нарығына сеніп тапсырылғандардың жауапкершілігі туралы мәселе қою керек.
Цифрлық активтердің заңды айналымы қалай кеңейтілмек?
Қазақстанда лицензияланған криптобиржалардан толық реттеуші режимде BN KZ Technologies Limited (Binance Kazakhstan), Bybit Limited, ал реттеуші құмсалғыш режимінде (эксперименттік құқықтық режим, FinTech Lab) ATAIX Eurasia, CaspianEx, Delta DA, Biteeu Eurasia, BigOne Investment, Swiftex.io, Neyco және Whitebit биржалары жұмыс істеп тұр.
Қазақстандықтар криптовалюталармен сауда жасауға құқылы, бірақ АХҚО реттеушісінің лицензиясы бар криптобиржаларда ғана. Сарапшылар инвесторларға алдымен биржаның лицензиялық мәртебесін тексеруге, криптовалюталарды сатып алу кезінде лицензиясы жоқ делдалдардың қызметтерін пайдаланбауға кеңес береді.
— Қазірдің өзінде АХҚО құзыретіне бірқатар ірі жаһандық криптобиржа келіп, лицензия алды. Олардың кейбіреулері операциялық қызметті іске қосты әрі азаматтарға Binance және Bybit сияқты жаһандық негізгі платформалардағы биржаларды қоса алғанда криптовалюталардың еркін саудасын ұсынады. Провайдерлердің енді бір бөлігі әлі де операциялық процестерді жолға қойып, коммерциялық банктермен ықпалдасу процесінде, — деді АХҚО.
Бұл ретте, нарықты реттеу үшін аумақтағы цифрлық активтердің «айналымына тыйым салу» тұжырымдамасынан цифрлық активтердің «айналымына рұқсат беру» тұжырымдамасына, бірақ цифрлық активтер қызметтерінің лицензияланған провайдерлері арқылы ғана көшу ұсынылады. Алайда, жаңа тұжырымдамаға көшудің нақты кезеңдері әлі белгісіз.
АХҚО-ның атап өтуінше, цифрлық активтер қызметтерінің провайдерлеріне клиенттерді «бөлшек» және «кәсіби» санаттарға бөлу міндеті жүктеледі. Бұл клиенттердің белгілі бір санаты үшін қолжетімді өнімдер желісін және қолжетімді операцияларға лимиттерді алдын ала айқындайтын болады.
АХҚО «қолма-қол ақшасыз» құзырет санала отырып, цифрлық активтердің реттелетін нарығына екінші деңгейлі банктер және болашақта реттелетін крипто айырбастаушылар арқылы ғана кіруге мүмкіндік береді. Ұлттық банк реттейтін крипто айырбастаушылардың қолма-қол ақшамен жұмыс істей алуы және Қазақстан бойынша жеке тұлғаларға айырбастау операциялары бойынша қызметтер көрсете білуі тиіс.
АХҚО болашақта қолма-қол ақша қаражатымен жұмыс істей алатын, крипто айырбастаушылар, ЕДБ және лицензияланған цифрлық активтер биржалары арасындағы өзара іс-қимылды жолға қоя алатын крипто айырбастаушылар үшін реттеу режимін құруды ұсынып отыр.
Бұған дейін Қазақстан Ұлттық банкі «Қазақстанда цифрлық активтерді реттеудің моделін қалыптастыру үшін әртүрлі елдердегі қаржы реттеушілерінің криптоактивтер нарығын реттеу тәсілдерін талдау» тақырыбында зерттеу ұсынғанын жазған едік.
